Aşağıdakı mətn əsasında 1-10-cu sualları cavablandırın

                                                                Azərbaycan Dilinin Tarixi İnkişafı və Norma Məsələləri

Azərbaycan dili, türk dilləri ailəsinin Oğuz qrupuna daxil olan, zəngin tarixi və böyük ədəbiyyatı olan bir dildir. Dilimizin ilk yazılı abidələri VII-XI əsrlərə aid edilir. Dil, əsrlər boyu müxtəlif türk tayfalarının, xüsusilə də Oğuzların Qafqaza gəlişi ilə formalaşmışdır. Azərbaycan dili ədəbi dil kimi XV əsrdən, Səfəvi dövləti dövründə, xüsusilə də Şah İsmayıl Xətainin yaradıcılığı sayəsində formalaşmağa başlamışdır.XIX əsrdə, şimal hissəsinin Rusiyanın tərkibinə qatılmasından sonra, dilimizdə maarifçilik hərəkatı gücləndi. Həsən bəy Zərdabinin “Əkinçi” qəzetinin (1875) nəşri milli dildə publisistikanın və məişət mövzulu ədəbi dilin inkişafında dönüş nöqtəsi oldu. XX əsrin əvvəllərində Əli bəy Hüseynzadə tərəfindən irəli sürülən “Türkələşmək, İslamlaşmaq, Avropalaşmaq” ideologiyası da milli dilin inkişafına təsir etdi.Dilin əsas norma məsələlərinə gəldikdə, dil normaları (orfoqrafik, orfoepik, qrammatik və s.) müəyyən bir dövr üçün qəbul edilmiş qaydalar toplusudur. Müasir Azərbaycan dilində sözlərin düzgün yazılışını müəyyən edən orfoqrafiya qaydalarının vaxtaşırı təkmilləşdirilməsi vacibdir. Məsələn, orfoqrafiya lüğətində edilən son dəyişikliklər bəzi mürəkkəb sözlərin bitişik və ya ayrı yazılışına aydınlıq gətirmişdir.Azərbaycan dili hazırda Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dilidir və Cənubi Azərbaycanda, eləcə də digər ölkələrdə (Gürcüstan, Rusiya, İran, Türkiyə) geniş yayılmışdır. Dilin qloballaşma şəraitində saflığının qorunması, zəngin söz ehtiyatının və ifadə imkanlarının inkişaf etdirilməsi önəmli prioritetlərdəndir.

1.Azərbaycan dilinin ədəbi dil kimi formalaşması prosesində xüsusi rolu olan və Səfəvi dövründə yaşamış görkəmli şəxsiyyət kimdir?

2.XIX əsrdə Azərbaycan dilində maarifçilik hərəkatının güclənməsində və milli dildə publisistikanın inkişafında dönüş nöqtəsi olan nəşr hansıdır?

3.XX əsrin əvvəllərində milli dilin və mədəniyyətin inkişafına təsir edən, Əli bəy Hüseynzadə tərəfindən irəli sürülmüş üç əsas ideologiya hansıdır?

4.Mətnə əsasən, sözlərin düzgün yazılışını müəyyən edən dil norması necə adlanır?

5.Hazırda Azərbaycan dili Azərbaycan Respublikasında hansı statusa malikdir?

6.Mətnə əsasən, dilin saflığının qorunması və zəngin söz ehtiyatının inkişaf etdirilməsi hansı şəraitdə önəmli prioritetlərdəndir?

7.Azərbaycan dilinin ən erkən yazılı abidələri təxminən hansı əsrlərə aid edilir?

8.Mətnə əsasən, hansı dövlətin yaranması ilə Azərbaycan dili rəsmiyyətdə geniş vüsət almış və ədəbi dil kimi inkişaf etmişdir?

9.Mətnə əsasən, Həsən bəy Zərdabinin “Əkinçi” qəzeti (1875) nəşrinin Azərbaycan dilinin inkişafında “dönüş nöqtəsi” hesab edilməsinin əsas səbəbi nədir? Bu nəşr, dilimizin XV əsrdə Şah İsmayıl Xətai tərəfindən qoyulan ədəbi dil bazasından fərqli olaraq, XIX əsrdə hansı yeni funksiyanı və istiqaməti gücləndirdi?

10.Mətnə görə, Azərbaycan dili Oğuz qrupuna daxil olsa da, onun inkişafı Rusiya İmperiyasının tərkibində güclənən maarifçilik hərəkatı ilə yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur. Bu “maarifçilik hərəkatı” ilə “ədəbi dilin XV əsrdə Səfəvilər tərəfindən qoyulmuş əsası” arasında hansı əlaqə və ya fərq mövcuddur?

11.Hansı sözlərə saitlə başlanan şəkilçi qoşulduqda söz kökü dəyişər?

12.Atalar sözlərindən hansında qrammatik əsaslardan biri yoxdur?

13.Hansı nümunədəki bütün sözlərdə ahəng qanunu gözlənilmişdir?

14.Hansı sözdəki bütün “o” hərfləri [a] kimi tələffüz olunur?

15.Hansı ikihecalı isimdə sait düşümü səh verilmişdir?

16.Xəbərlik şəkilçisi qəbul etmiş hansı ismin yazılışı ilə deyilişi fərqlənmir?

17.Hansı cümlədəki sıra sayının yazılışında səhv vardır?

18.Hansı cümlədə qoşmanın yazılışında yanlışlığa yol verilmişdir?

19.Hansı nümunədə mənsubiyyətə görə dəyişməyə rast gəlinmir?

20.Nümunədəki cümlələrin birində saydan sonrakı ismin təkdə və cəmdə olmasında səhv vardır:

21.Vurğusu göstərilmiş sözlərin tərkibinə görə təhlili hansı bənddə düzgün verilib?
qaçírdıqsa, qaçırdíqsa

22.Hansı durgu işarələri qoyulmalıdır?
Dənizin dalğaları sahilin narın qumu günəş şüaları bir sözlə hər şey ona ləzzət verirdi.

23.Hansı cümlədə -da² tabesiz mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrini bağlamışdır?

24.Tabesizlik bağlayıcılarından hansının köməyi ilə müxtəlif hadisələrdən birinin mümkünlüyü bildirilir?

25.Birinci cümlə ümumilik bildirir, ikinci onu aydınlaşdırır:

26.Tabesiz mürəkkəb cümlələrin birində vergül düzgün qoyulmamışdır:

27.Hansı tabesiz mürəkkəb cümlənin iki qrammatik əsası var?

28.Hansı tabesiz mürəkkəb cümlədəki tərkib hissələrin yerini dəyişmək olımaz?

29.“Şəhid atası” ifadəsi hansı cümlədə təyin vəzifəsində işlənib?

30.”İnsanların sirrini saxlamaq böyüklük əlamətidir” cümləsinin tərkibinə əlavə söz və ifadə artırmadan onu hansı vasitə ilə sadə cümlənin müxtəlif növlərində işlətmək olar?